دلالت‌های رویکرد حقوق اسلامی به تابعیت و شهروندی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری حقوق خصوصی

چکیده

شهروندی و تابعیت از مباحث مشترک حقوق داخلی و حقوق بین‌الملل خصوصی است که در نظام‌های حقوقی مختلف با قبض و بسط‌هایی همراه بوده و جوانب متعدد آن واجد آثار حقوقی متفاوتی است. در کنار مکاتب موجود در این حیطه، نظریه و نگرش اسلامی از ویژگی‌ها و آثار منحصر بفردی برخوردار است. نوشتار حاضر با بهره‌گیری از رهیافت‌ها و آموزه‌های حقوق اسلامی، شهروندی، تابعیت و مفاهیم مرتبط را مورد بررسی قرار داده و در این راستا و بنا به اقتضای بحث، نظری نیز به جایگاه این دو مقوله در حوزه نوپدید جهانی افکنده است. نتایج حاصله حاکی از آن است که در ادبیات حقوق اسلامی اصطلاح تابعیت و شهروندی موضوعیت و کاربرد ندارد و شناخت جایگاه این مفاهیم در متون اسلامی مستلزم مطالعه مفاهیم مشابهی همچون امت، ملت و ناس و همچنین، نهادهایی از قبیل مسالم و غیرمسالم است. بررسی این مسائل در حقوق اسلام، این نتیجه را در پی دارد که فقه اسلامی، عامل اصلی ارتباط را دین و مذهب دانسته، و از این طریق قواعد حقوقی را توصیف، و قانون حاکم در شناخت شهروند از غیر او را تشخیص می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع
-قرآن کریم
-نهجالبلاغه
-السان، مصطفی، حقوق شهروندی و توسعه پایدار، مجموعه مقالات حقوق شهروندی، 1385
-آفنداک، خلیل، حقوق شهروندی و قضایی، مجموعه مقالات حقوق شهروندی، 1385
-پاکتچی، احمد، تحلیل مفهوم اقامتگاه با رویکرد نشانهشناسی فرهنگی، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع)، شماره ۲۴، ۱۳۸۳، صص ۷۹-۱۱۰.
-پرتو‌ی‌زاده، رضا، حقوق شهروندی از دیدگاه حضرت علی (ع،) فصلنامه حقوق و مصلحت، شماره ۱۰، ۱۳۹۰، صص ۳-۲۳.
-پروین، فرهاد، حقوق شهروندی در سیره نبوی و در حقوق ایران، اندیشه حوزه، سال چهاردهم، شماره چهارم، ۱۳۷۸، صص ۸۹-۱۱۸.
-جاوید، محمدجواد، نظریه نسبیت در حقوق شهروندی؛ تحلیلی مبتنی بر اطلاق در حقوق طبیعی. تهران: نشر گرایش، انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ۱۳۸۷.
-جاوید، محمدجواد؛ محمد صادقی و مصطفی شفیعزاده، نسبت تکالیف طبیعی و تکالیف شهروندی، فصلنامه دیدگاههای حقوق قضایی، شماره ۵۹، ۱۳۹۱، صص ۸۳-۱۱۶.
-جمعی از نویسندگان، مبانی اندیشه اسلامی، قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۸۹.
-جوادی آملی، عبدالله، تفسیر قرآنکریم (تسنیم،) قم: نشر اسراء، ۱۳۷۸.
-دانش‌پژوه، مصطفی، اسلام و حقوق بین‌الملل خصوصی: تابعیت و وضعیت بیگانگان، تهران: مرکز چاپ و انتشار صحیفه وزارت امورخارجه (پژوهشکده حوزه و دانشگاه)، ۱۳۸۱.
-داوری، محسن، حقوق فرهنگی شهروندان (رویکرد اسلامی)، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، 1389.
- رضایی‌پور، آرزو، حقوق شهروندی، نشر آریان، ۱۳۸۵.
-سروری مقدم، مصطفی، مروری بر تفاوت تابعیت، شهروندی و دیگر واژگان
مشابه در حقوق ایران، بریتانیا، امریکا و فرانسه، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره ۸، شماره ۳، ۱۳۸۳، صص ۱ الی ۱۵.
- سلجوقی، محمود، حقوق بین‌الملل خصوصی، ج۱، چاپ هفتم، تهران، میزان، ۱۳۸۸.
- سلطانی، سید ناصر، حقوق اجتماعی یا حقوق شهروندی؟ نمونه‌ای از آشفتگی مفاهیم در نظام حقوقی ایران. مجلس و پژوهش، شماره ۵۱، ۱۳۸۵، صص ۱۰۱-۱۱۷.
- طاهری، حبیب‌الله، حقوق مدنی، ج۱، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۸.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۴، و ج۳۶، بیروت، موسسه الاعلمی، ۱۳۹۴.
- عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج۱ و ج۳، چ سوم، تهران: امیرکبیر، ۱۳۷۷.
- عمید زنجانی، عباسعلی، حقوق اقلیت‌ها، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۰.
- فالکس، کیث، شهروندی، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: کویر، ۱۳۸۱.
 - قاضی شریعت پناهی، ابوالفضل، بایسته‌های حقوق اساسی، چ پنجاه، تهران: میزان، 1393.
- کاستلز، استفان؛ دیویدسون، آلیستر، مهاجرت و شهروندی، ترجمه فرامرز تقیلو، تهران: پژوهشگاه مطالعات راهبردی، ۱۳۸۲.
- محقق داماد، سید مصطفی، «جایگاه اصل کرامت انسانی در اجتهاد شیعی» تهران: روزنامه اطلاعات، ۱۳۹۶.
 - مهدی‌پور، امیر، شهروندان و نافرمانی مدنی، مجموعه مقالات حقوق شهروندی، 1385.
- نجاتی حسینی، محمود، بررسی جایگاه مفهوم شهروندی در قانون شهرداری ایران، تهران: انتشارات سازمان شهرداریهای کشور، 1380.
- نجفی (صاحب جواهر) محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ه ق.
- نصیری، محمد، حقوق بینالملل خصوصی، تهران: انتشارات آگاه، 1385.
- هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم السلام، ج۲، موسسه دائره‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت، قم: ایران، ۱۴۲۶ ه ق.


CRAWFORD, E.B, INTERNATIONAL PRIVET LAW IN SCOTLAND, EDINBURGH, W. GREEN/ SWEET & MAXWELL, 1998

FRANSMAN, LAURIE, THE CASE FOR REFORM OF NATIONALITY LAW IN THE UNITED KINGDOM, OLEARY, S. & TILIKAINEN, T, CITIZENSHIP AND NATIONALITY STATUS IN THE NEW EUROPE, LONDON, SWEET & MAXWELL, 1998

THE DEMANDS OF CITIZENSHIP, EDITED BY COTRIONCS MCKINNON AND LAIN HAMPSHER MONK, CONTINUUM, LONDON, AND NEWYORK, 2000